شخصیت شناسی

ذهن ما از دو بخش خودآگاه و ناخودآگاه تشكيل مي‌شود. محتوياتي را كه نسبت به آن‌ها هشيار هستيم، خودآگاه مي‌نامند و محتوياتي را كه نسبت به آن‌ها هشياري نداريم، ناخودآگاه مي‌گويند. در اين قسمت با برخي عناصر و مصالحي كه شخصيت ما را مي‌سازد، آشنا مي‌شويم.

     شخصيت ما از هنگام تولد، شروع به شكل گرفتن مي‌كند. اگر شخصيت انسان را به يك ساختمان تشبيه كنيم، اولين سنگ بناي اين ساختمان، از هنگام تولد گذاشته مي‌شود. زميني كه اين ساختمان روي آن بنا مي‌شود، همان چيزي است كه به ارث برده‌ايم.

      ما خود معمار شخصيت خود هستيم. محيط زندگي، مصالحي را در اختيار ما مي‌گذارد و ما به وسيله اين مصالح، ساختمان شخصيت خود را مي‌سازيم و كامل مي‌كنيم.

اين مصالح به طور خلاصه، شامل موارد زير است:

• چيزهايي كه ياد مي‌گيريم؛
• تجربه‌هاي عملي؛
• تجربه‌هاي عاطفي؛

1- چيزهاي كه ياد مي‌گيريم

مي‌توانيم يك انسان باسواد و دانشمند را با يك انسان بي‌سواد مقايسه كنيم. آنچه كه اين دو نفر را از يكديگر متفاوت مي‌كند، ظاهر جسماني آن‌ها نيست، چه بسا كه فرد بي‌سواد از نظر جسماني بسيار بزرگ‌تر و قوي‌تر از فرد دانشمند باشد. آنچه كه اين دو نفر را از يكديگر مجزا مي‌كند، مواد و مصالحي است كه دانشمند ياد گرفته است و از آن طريق، بناي شخصيت خود را كامل‌تر و بزرگ‌تر ساخته است. به اين ترتيب، يادگيري هر چيز نو، گامي‌به سوي رشد شخصيت است.

2- تجربه‌هاي عملي

هر درس تنها به منظور رفع تكليف و دادن امتحان و قبول شدن نيست، بلكه در درجه اول براي بهتر شدن شخصیت انسان است.

معناي ساده تجربه عملي، همان تمريني است كه ما بايد براي به خاطر سپردن يا به اصطلاح «ملكه ذهن» شدن يادگيري‌هاي خود انجام بدهيم. براي مثال، همه ما نوشتن را از كلاس اول دبستان ياد مي‌گيريم، ولي براي بهتر نوشتن و براي بهتر شدن خط بايد هر چه بيشتر تمرين كنيم. ممكن است كسي به شكل نظري، چگونگي روشن كردن ماشين، به حركت درآوردن آن و نحوه رانندگي و سرانجام نحوه ايستادن را بداند ولي نتواند آن را به طور عملي انجام دهد. تمرين عملي به اين فرد اجازه مي‌دهد تا يادگيري‌هاي نظري خود را به شكل عملي در شخصيت خويش سازمان دهد.

3- تجربه‌هاي عاطفي

    سومين دسته از مصالح مورد نياز براي شناختن شخصيت، تجربه‌هايي است كه ما از نظر عاطفي كسب مي‌كنيم. زيربناي تجربه‌هاي عاطفيِ ما را، احساس لذت و احساس رنج مي‌سازد. ما از اولين روزهاي زندگي با احساس لذت و احساس رنج آشنا مي‌شويم.

     وقتي نيازهاي جسماني مانند گرسنگي و تشنگي برطرف شود، احساس لذت مي‌كنيم و وقتي اينگونه نيازها تشديد شوند، رنج را تجربه مي‌كنيم. به اين ترتيب و به كمك اين دو احساس، ما نسبت به اشخاص و موقعيت‌هاي خاص از خود عكس العمل نشان مي‌دهيم.

     براي مثال مادر را مايه آرامش و لذت مي‌بينيم. زيرا او هميشه نيازهاي ما را برطرف مي‌كند و در نتيجه رنج ما را به لذت تبديل مي‌سازد.

اگر فقط تلخی وجود داشت و در پی آن شیرینی نبود، آن وقت باید آن را منفی به شمار می‌آوردیم؟

-شکست بیدارکننده است

هر شکستی انسان را نسبت به زندگی خود و مسیری که در پیش دارد و عواملی که ممکن است او را تهدید کند، هوشیار می‌سازد. وقتی در زندگی دنیایی ما شکست وجود نداشته باشد، ما در مورد بسیاری از موانع و عوامل آسیب زا هوشیار نخواهیم بود. انسان قبل از آن که به نابودی کشیده شود، به وسیله عواملی جزیی و کوچک با آسیب مواجه می‌شود تا نسبت به آسیب‌های بزرگ و جدی هوشیار شود.

تصادف‌های کوچک اتومبیل که هر یک شکستی برای فرد است، او را نسبت به دیگر عوامل تهدیدکننده اتومبیلش هوشیار خواهد ساخت. همچنین است خرابی‌های جزیی اتومبیل که او را از عوامل تهدیدکننده بزرگ باز می‌دارد. سوختن دست کودک توسط استکان چای او را نسبت به عوامل سوزاننده هوشیار می‌سازد. نمرات کم هر فرد در دروس مختلف نیز فرد را نسبت به احتمال شکست خویش واقف می‌سازد. نگرانی‌های روحی انسان را نسبت به عوامل تهدیدکننده سلامت روانی آگاه می‌کند. این‌ها همگی نمونه‌هایی هستند از آگاهی‌های حاصل از شکست‌های جزیی.

-شکست‌ها، انسان را نسبت به نعمت‌ها هوشیار می‌سازد

 یکی دیگر از آثار شکست، هوشیار شدن انسان نسبت به نعمت‌ها، امکانات، استعدادها و قابلیت‌هایی است که دارد، تا از این طریق آن‌ها را خوب پاسداری کند. بسیاری از ما معنی نعمت و نعمات زیادی را که در اختیار داریم، به راحتی نمی‌فهمیم.

جمله معروف رسول اکرم^(ص) که فرمود: «سلامت و امنیت دو نعمت ناشناخته‌اند» اشاره به چنین نکته‌ای دارد. انسان تا وقتی دچار درد نشود، دردشناس نمی‌شود. فردی که خود را مصون از خطا می‌داند، تا وقتی که با شکستی مواجه نشود، به نعمت فکر و عقل خویش پی نخواهد برد و نخواهد دانست که می‌تواند به کمک اندیشه خویش موانع بسیاری را از مقابل پای خویش بردارد. خلاصه آن که وقتی ما قدر نعمتی را نمی‌دانیم، حذف موقت و یا جزییِ آن نعمت که ممکن است در قالب شکست باشد، ما را نسبت به آن نعمت واقف می‌سازد.

-شکست‌های کوچک، موجب پیشگیری از شکست‌های بزرگتر می‌شود

 سومین حاصل شکست‌ها در زندگی، هشدار دادن انسان نسبت به شکست‌های بزرگتر و هلاک‌کننده است. برای مثال، درد دندان، یا درد سایر اندام، یا ضعف و سستی عضوی از اعضای انسان، او را نسبت به این که چنین عواملی ممکن است حیات او را به خطر اندازند، هوشیار می‌کند. انسان پس از رو در رو شدن با شکست‌های جزئی می‌تواند برای دچار نشدن به شکست‌های بزرگتر تدابیر لازم را بیندیشد.

از نظر روان‏شناسی ما به عنوان یک انسان نه تنها می‌‏توانیم خود، از نیازهای خود و افکار و تمایلات خود آگاه باشیم، بلکه باید موضع و جایگاه خود را نیز در میان جامعه، جهان و عالم هستی، بشناسیم؛ اما همین آگاهی سرآغاز نگرانی‌‏ها و رنج ‏کشیدن‏‌هاست؛ زیرا اگر اندکی به آینده دور خود بیندیشیم و بدانیم که در مسیر زندگی خود با خطرات و گمراهی‏‌های بسیار رو به رو هستیم، نگرانی و اضطراب ما را فرا خواهد گرفت. پس از هم اکنون باید در صدد اصلاح راهی باشیم که در پیش رو داریم و با نیل به جایگاه انسانی خویش، در اندیشه تحقق و تکمیل سه ویژگی مهم در خویش باشیم:

1. خودآگاهی
2. موضع‏‌شناسی
3. اصلاح‏‌طلبی

موفقیت اغلب برای کسانی حاصل می شود که از شکست خوردن نمی هراسند. کوکو شنل